विश्वभरि छरिएर रहेका प्रवासी नेपालीहरुको प्रतिनिधिमुलक संस्था गैरआवासीय नेपाली संघ (एनआरएनए) भित्र राजनैतिक घुसपैठ निषेध गर्ने पहलस्वरुप थालिएको बहसलाई फेरि पेचिलो बनाईएको छ । कुमार पन्त नेतृत्वको हालको एनआरएनले यो लगायत केही सुधारात्मक पहल थालेको भए पनि दशकौं पुरानो रोगको निदान त्यति सजिलै होला भन्नेमा आशंका भने जिवितै छ । संस्थापक अध्यक्ष डा. उपेन्द्र महतोले सुरुवाती दिनदेखि नै एनआरएन र राजनीतिलाई अलग गरिनुपर्नेमा निरन्तर जोड दिदैं आएको भएता पनि हरेक दुई वर्षमा तामझामसहित तारे होटलमा हुने ग्लोबल सम्मेलनमा राजनैतिक दलका प्रभावशाली नेताहरुको खुलायम चलखेल र एनआरएनकर्मीहरु पनि आ-आफ्नो स्वार्थअनुकुल नेताहरुको ढोका चाहार्ने सँस्कार पछिल्ला दिनहरुमा अझ सतहमै देखिने गरी बिकास हुँदै गएको देखिन्छ । सोही कारण गत सम्मेलनमा डा. महतोले सम्मेलननै बहिष्कार गरेका थिए ।
स्वयम एनआरएनकर्मीहरुकै कारण एनआरएनभित्र राजनीति र राजनीतिभित्र एनआरएनले स्पेश पाउने अवस्थाको सिर्जना भएको कसैबाट छिपेको छैन । जब-जब महाधिवेशन नजिक आउँछ आ-आफ्नो प्यानलनै खडा गरी निकटको नेताहरुको आशिर्वादसहित निर्वाचनमा होमिने र पैसाको खोलो बगाउने प्रवृत्तिले एनआरएनको छबि धुमिल हुँदै गएको सन्दर्भमा एनआरएनभित्र सुधार गर्ने प्रयासको फेरि थालनी भएको हो । यो पहल र प्रयास आफैमा स्वागतयोग्य भए पनि कार्यान्वयनको पाटो भने त्यति सहज देखिदैंन । पछिल्लो सर्कुलर अनुसार राजनैतिक पार्टी निकट संघसंस्था, साम्प्रदायिक तथा धार्मिक संगठनको कार्यकारी पदधारण गरेका ब्यक्ति एनआरएनको कार्यकारी जिम्मेवारीमा भएमा अन्यत्र राजीनामा दिनुपर्ने प्रावधान राखिएको छ । कार्यकारी भन्नाले पदाधिकारी भन्ने बुझ्ने हो भने त्यो बाहेकका पदासिनहरुका लागि यो प्रावधानले छुने देखिदैंन । त्यसो हुँदा उनीहरुबाट हुने राजनैतिक सक्रियताले संस्थामा पार्ने प्रभाव भने यथावत रहनेमा कुनै शंका छैन । माथिल्लो ओहदावाललाई मात्र लागू हुने तर मातहतलाई खुल्ला राखेर एनआरएनलाई राजनीतिबाट अलग गर्ने शुद्धिकरण अभियान के कति सफल होला त्यो भने यसै भन्न सकिदैन ।
एनआरएनलाई साँच्चिकै विशुद्ध सामाजिक संस्था बनाउने हो भने राजनीतिमा लागेका ब्यक्तिहरुलाई राजनीतिकर्ममै रमाउन दिएर सामाजिक ब्यक्तिहरुको पहिचान गरिनुपर्दछ । एनआरएन पंत्तिबाटै राजनीति क्षेत्रमा परिचय बनाएका ब्यक्तिहरुलाई खोजी खोजी जिम्मेवारीमा तान्ने अनि विशुद्धिकरणको अभियान चलाउने हो भने त्यसको कुनै तुक छैन ।
नेपाली समाजमा अझ प्रवासमा ’ब्यक्ति एक भूमिका अनेक’ पनि अर्को एउटा समस्याकोरुपमा किलोजरो गाड्दै गईरहेको छ । नेपालीहरुमा पदलोलुपताको भोक यति चर्को देखिन्छ कि, एउटै अनुहार पार्टीमा पनि, साहित्यमा पनि, पत्रकारमा पनि, जिल्लाको नेता पनि, जातिय संस्थामा पनि र एनआरएनमा पनि भएपछि पब्लिकले उसलाई कसरी चिन्ने ? हामीकहाँ समस्या यहिँनेर छ । जसका कारण पनि धेरै संघसंस्थाहरुको हालत घिस्रिदो र ताक्सिएको अवस्थामा देखिन्छन् । जिम्मेवारीको भारी धेरै ठाउँमा बोकेपछि सोहीअनुसारको भूमिका प्रभावकारी हुने कुरै भएन । पद धेरै ठाउँमा चाहिने काम भने गर्न नपर्ने सँस्कारलाई नेपाली समाजले नजानिदों हिसाबले हुकाईरहेको छ । विभिन्न देशबाट केन्द्रीय समितिमा प्रतिनिधित्व गर्ने एनआरएनका कतिपय ओहदावालहरु मञ्चमा बसेको बाहेक अरु काम गरेको खासै देख्न सुन्न पाईदैन । हरेकलाई ड्यूटी दिन सकिदैन भने त्यो पदको औचित्य के ? यसकारण पनि नेपालीहरुमा पदलोलुपताको भोक बढ्दो छ भनेर विश्लेषण गर्न सकिन्छ ।
कुनै एउटा जिम्मेवारीमा कार्यकाल पुरा गरेपछि अर्कोमा संलग्न हुनु स्वभाविकै हो । एक ठाउँमा बहाल छँदै त्यो बाहेक दुई वा दुईभन्दा बढि ठाउँमा नेतृत्व तहको जिम्मेवारी लिन खोज्नु सरासर पदलोलुपता नै हो । यस्तो मानसिकताबाट नेपालीहरु माथि उठ्न जरुरी छ । सवाल हामी कस्तो समाज निर्माण गर्दैछौं भन्नेसंग जोडिएको छ । धेरैलाई नपचे पनि कामकाजी मानिस भन्दा समाजमा टुपुरटुँइयाँहरुकै बोलबाला छ । उनीहरुबाटै घेरिएपछि एकाध राम्रा मान्छेहरु पनि आफ्नो क्षमता प्रदर्शन गर्न नसक्ने गरी निरीह बन्न पुग्छन् । प्रवासका नेपाली समुदायमा विद्यमान यस्ता परिवेशको प्रतिविम्व एनआरएनमा पनि देखिनु स्वभाविकै हो । तथापि ढिलै भएपनि पहलकदमी सकारात्मक छ ।***
